Tất cả chúng ta đều biết câu chuyện: Mozart đã dần bị phá hủy bởi một nhà soạn nhạc lớn tuổi, người đã bị ảnh hưởng bởi sự ghen tị của ông ta về tài năng của người đàn ông trẻ tuổi. Nhưng điều đó có thực sự xảy ra không? Không ai biết rõ. Nhưng câu chuyện về việc Salieri đầu độc Mozart đã ăn sâu vào văn hóa đại chúng – ngay cả trong loạt phim hoạt hình The Simpsons cũng có 1 tập nói về việc này.
Có phải Antonio Salieri đã âm mưu hủy hoại Mozart đến mức thực sự đầu độc anh ta? Hay nó chỉ là lời đồn huyền ảo như những con rắn và tiếng chuông ma thuật trong vở opera The Flute Magic của nhà soạn nhạc trẻ tuổi?
Antonio Salieri là ai?
Người có vẻ ngoài nổi bật này là Antonio Salieri (1750-1825), một nhà soạn nhạc opera có ảnh hưởng lớn và là một giáo viên, người đã dạy Schubert, Beethoven và Liszt. Antonio Salieri sinh ở thành phố Legnago, miền Bắc Ý, Salieri từng viết 45 vở nhạc kịch nổi tiếng khắp châu Âu. Tuy nhiên, có thể rất ít người biết đế ông và có thể là bạn chỉ từng nghe nói về Salieri bởi vì ông ta tình cờ trở thành đối thủ cạnh tranh và ganh ghét tài năng của Wolfgang Amadeus Mozart. Một vị linh mục cho biết từng nghe Salieri thú nhận ăn năn hối lỗi vì đã sát hại Mozart trong một lần xưng tội. Lời thú tội này nghe đâu có ghi vào sổ nhà thờ, tuy nhiên cuốn sổ ấy giờ đây đã thất lạc. Bởi hối hận nên Salieri hóa điên khiến 7 người con gái của Salieri phải đưa ông vào bệnh viện tâm thần.
Sự nổi lên của câu chuyện ngộ độc
Trong vòng sáu năm sau cái chết của Salieri, nhà văn Nga Pushkin đã viết một vở kịch, Mozart và Salieri được miêu tả có sự ghen tị khá nguy hiểm. Năm 1898, Rimsky-Korsakov đã biến vở kịch của Pushkin thành một vở opera. Trong đó có ý kiến cho rằng sự ghen tị với Mozart của Salier đã khiến ông ta đầu độc nhà soạn nhạc trẻ tuổi. Những khắc họa về sau về mối quan hệ giữa hai nhà soạn nhạc tiếp tục lấy cảm hứng từ vở opera trên và truyền thuyết về sự đối đầu không bao giờ mất đi.
Cốt truyện giết người được thực hiện trong vở kịch cực kỳ thành công năm 1979 của Peter Shaffer, Amadeus . Thông qua bộ phim tiếp theo, Salieri tiếp tục được định hình trong tâm trí mọi người như một kẻ thao túng xảo quyệt, người được tạo ra để tiêu diệt sự nghiệp của Mozart.
Vậy câu chuyện có đúng không?
Người dân ở Legnano đã tổ chức 1 tháng liên hoan trình diễn tác phẩm của Antonio Salieri đồng thời có một cuộc hội thảo lớn quy tụ các nhà sử học và nghiên cứu âm nhạc quốc tế phân tích cái chết của Mozart. Các hoạt động này nhằm giải oan và phục hồi danh dự của Antonio Salieri. Lý do khiến họ không tin vào giả thuyết Salieri hạ độc Mozart khá đơn giản: Salieri là thầy dạy nhạc cho con trai của Mozart. Trong số học trò của Salieri còn có những người còn nổi tiếng hơn thầy về sau là Lugwig Van Beethoven, Franz Schubert và Franz Liszt. Một người thầy như thế có thể nào đang tâm hạ độc Mozart vốn là đàn em (Salieri hơn Mozart 6 tuổi)?
Nỗ lực của người dân thành Legnano thật đáng quý nhưng xem ra khó thành công như mong ước. Bởi tên tuổi của Pushkin quá lớn. Qua cuốn Mozart và Salieri, ông đã định hình mãi mãi hình tượng một Salieri hèn mọn và độc ác. Gần đây thêm một tên tuổi lớn khác là đạo diễn điện ảnh Milos Forman thực hiện phim Amadeus cũng mô tả Salieri, một nhà soạn nhạc tầm thường ganh ghét thiên tài Amadeus Mozart. Đoạn phim tố cáo tâm địa độc ác của Salieri được thể hiện rất ấn tượng: đám ma của Mozart chỉ có một người đi đưa, đó là Salieri lặng lẽ đi theo chiếc quan tài.
